རྒྱ་ནག་གི་ས་ཁོངས་སུ་ནང་པ་སངས་རྒྱས་པའི་ཆོས་ལུགས་དང་།དབྱི་སི་ལམ།ཡེ་ཤུ།ཏའོ་བཅས་ཆོས་ལུགས་ཆེན་པོ་བཞི་ཡོད་པ་དང་།དེ་དག་ལ་རྒྱལ་ཡོངས་རང་བཞིན་གྱི་སྒྲིག་འཛུགས་ལྡན་པ་མ་ཟད།རྒྱ་གཞུང་གིས་ངོས་ལེན་བྱེད་བཞིན་ཡོད།ས་ཁུལ་ལ་ལར་ཆོས་ལུགས་ཆུང་ཁག་དམིགས་བསལ་བ་རེ་ཟུང་ཡང་ཡོད། རྒྱ་གཞུང་གིས་ཡོངས་ཁྱབ་ཞིབ་བཤེར་མ་བརྒྱུད་པའི་གྲངས་ཐོ་ཚོད་དཔག་བྱས་པ་ལྟར་ན།ཆོས་ལུགས་ལ་དད་པ་བྱེད་མཁན་གྱི་མི་འབོར་དུས་ཕྱུར་གཅིག་ལྷག་ཡོད་པ་དང་།ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་ཡུལ་བརྒྱད་ཁྲི་ལྔ་སྟོང་ལྷག       ཆོས་ལུགས་དོན་གཉེར་བྱེད་མཁན་འབུམ་གསུམ་ལྷག     ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཚོགས་སྡེ་༣༠༠༠ལྷག་ཙམ་དང་།ཚོགས་སྡེ་དག་གིས་བཙུགས་པའི་ཆོས་ལུགས་སློབ་གཉེར་ཁང་༧༤ཡོད་སྐད། ཀ     རྒྱ་ནག་གི་ཆོས་ལུགས་ཆེ་ཁག ༡  ནང་ཆོས། སྤྱི་ལོ་བརྒྱ་ཕྲག་དང་པོའི་ནང་རྒྱ་ནག་ཏུ་ནང་ཆོས་དར་ཏེ།ད་བར་ལོ༢༠༠༠ཉེ་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་ཅིང་།སྐད་ཡིག་གི་ཆ་ནས་རྒྱ་སྐད་དང་།བོད་སྐད།པ་ལི་སྐད་བཅས་ཁག་གསུམ་དུ་དབྱེ།  རྒྱ་སྐད་ཀྱི་ནང་ཆོས་དེ་ཧན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གོང་མ་ཧན་མིང་ཏི་ཡི་སྐབས་སུ་རྒྱ་གར་ནས་ནང་པའི་བསྟན་བཅོས་དང་སྐུ་བརྙན་གདན་དྲངས་ཤིང་།དེ་དག་རྟ་དཀར་པོར་བཀལ་ཏེ་ཡོང་བས།རྒྱལ་ས་ལོ་དབྱང་དུ་ཆོས་སྡེ་ཐོག་མ་རྟ་དཀར་དགོན་བཏབ་ཅིང་།ཏ་རོ་ཧྲི་ནས་ལོ་ཙྭ་བ་གཉིས་གདན་ཞུས་ཀྱིས་སྟོན་པའི་གསུང་རབ་ལེའུ་ཞེ་གཉིས་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར།ཐང་རྒྱལ་རབས་སུ་དེང་སང་བརྙན་འཕྲིན་མུ་སྦྲེལ་ཟློས་གར་ནུབ་བསྐྱོད་ཟིན་ཐོ།སྤྲེའུ་བླ་མ།ཟེར་བའི་ཐང་ཟན་ཙང་ངམ་ཐང་སིན་བླ་མ་རྒྱ་གར་དུ་ནང་ཆོས་སློབ་གཉེར་དུ་སོང་ནས་ཕྱིར་འཁོར་རྗེས།གོང་མ་ཐང་ཐེ་ཙུང་གིས་གཙིགས་ཆེར་གཟིགས་ཏེ།ལོ་ཙྭ་བ་སྟོང་ཕྲག་དུ་མ་བསྡུས་ཏེ་ནང་པའི་བསྟན་ཆོས་རྒྱ་བསྒྱུར་བྱེད་དུ་བཅུག་པས།རྒྱ་ནག་ཏུ་ནང་ཆོས་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་དར།སུང་རྒྱལ་རབས་སུ།ཤེས་ཡོན་ཅན་རྣམས་གཞུང་གི་ཐོབ་གོ་སར་འཛེག་རྒྱུར་ངེས་པར་དུ་ཀོང་ཙེའི་ལྟ་གྲུབ་ལ་བརྟེན་དགོས་སྟབས། རྒྱ་བརྒྱུད་ནང་ཆོས་ཉམས་རྒུད་ཀྱི་མགོ་ཚུགས།སོག་པོའི་ཡོན་རྒྱལ་རབས་དང་།མན་ཇུའི་ཆིན་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་བོད་ཀྱི་བླ་ཆེན་ཁག་ཅིག་གདན་ཞུས་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་ཏུ་གོང་མའི་ཕོ་བྲང་ནས་དཔོན་རིགས་མི་དྲག་བརྒྱུད་དེ་རིམ་བཞིན་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་དར་སྤེལ་མཛད་ཡོད་པ་དང་།མིན་རྒྱལ་རབས་སུ་སྒོམ་སྒྲུབ་ལ་བརྟེན་ནས་རྒྱ་བརྒྱུད་ནང་ཆོས་མུ་མཐུད་རྒྱུན་འཛིན་བྱས་ཡོད། གུང་ཁྲན་ཏང་རྒྱ་ནག་ཏུ་དར་ཏེ་དུས་རབས་ཕྱེད་ཙམ་རིང་ཆོས་ལུགས་ཐམས་ཅད་རྨོངས་དད་དུ་འཇོག་པའི་རླབས་རྒྱུན་ཞིག་འཕྱུར་ཡོད་མོད།དེང་སང་དམར་ཤོག་ལ་དད་པ་བྱེད་མཁན་ཇེ་ཉུང་དུ་སོང་སྟེ།རྒྱ་རིགས་རྣམས་ལ་ནང་བསམ་བློའི་སྟོང་ཆ་ཆེན་པོ་ཞིག་ལྷག་ཡོད་པ་དང་།སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཆོས་ལུགས་བསྐྱར་གསོ་དང་ཆོས་ལུགས་ཁག་དར་སྤེལ་གྱིས་དེར་ཁ་གསབ་ཡོང་རྒྱུར་རེ་བ་འཛིན་མཁན་མང་པོ་ཡོད། སྤྱིར་བཏང་རྒྱ་རིགས་ཁྲོད་ནང་ཆོས་འདིར་ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་ནའང་།ནང་ཆོས་ལ་དམིགས་བསལ་གྱི་ཆོས་སྒོར་འཇུག་པའི་ཆོ་ག་དང་གཏན་འབེབས་ཁ་གསལ་མེད་སྟབས།ཆོས་དད་བྱེད་མཁན་གྱི་གྲངས་འབོར་རྩིས་སྐོར་བྱེད་དཀའ།ཁ་ཤས་ཀྱིས་རག་རྩིས་ལྟར་ན་དུང་ཕྱུར་གཅིག་ལྷག་ཡོད་པར་འདོད།བོད་སྐད་ཀྱི་ནང་ཆོས་དེ་བོད་དང་སོག་པོ།ཡུས་གུའུ།མོན་པ།ཧོར་སོགས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཁྲོད་ཧ་ལམ་མི་རིགས་ཧྲིལ་པོའི་ཆོས་ལུགས་ཆགས་ཡོད་པ་དང་།༡༩༩༡ལོར་ཆོས་དད་མང་ཚོགས་ཁྲི་༧༦༠ལྷག་ཟིན་ཡོད།པ་ལི་སྐད་ཀྱི་ནང་ཆོས་དེ་ཡུན་ནན་ཞིང་ཆེན་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་ཏའེ་དང་།པུའུ་ལང་།ཏེ་ནང་།ཝ་སོགས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཐུན་མོང་གིས་དད་བཀུར་བྱེད་པ་དང་།༡༩༩༡ལོར་ཆོས་དད་མང་ཚོགས་ཁྲི་༡༥༠ལྷག་ཟིན་ཡོད།རྒྱ་ནག་ཏུ་གསང་སྔགས་དར་སའི་ཡུལ་གཙོ་བོ་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ཁྲང་ཨན་(དེང་སང་ཞི་ཨན་གྲོང་ཁྱེར)ཡིན་པ་གནའ་རྫས་ཉམས་ཞིབ་པས་ཁུངས་སྐྱེལ་བྱས་ཡོད། ༢དབྱི་སི་ལམ་ཆོས་ལུགས། སྤྱི་ལོ་བརྒྱ་ཕྲག་བདུན་པའི་ནང་ཨ་རབ་ནས་རྒྱ་ནག་ཏུ་དར་བ་དང་།ད་བར་ལོ་༡༣༠༠ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན།དབྱི་སི་ལམ་ལ་སུན་ནི་sunniདང་ཤེེ་ཏེshiite བཅས་ཆོས་རྒྱུད་གཉིས་ཡོད་པ་ལས།རྒྱ་ནག་ཏུ་གཙོ་ཆེ་བ་སུན་ནི་ཆོས་ལུགས་རྒྱུད་འཛིན་མཁན་ཡིན། ཆོས་རྒྱུད་དེ་རྒྱ་ནག་ཏུ་དར་སྐབས།ཀན་སུའུ་ཏུན་ཧོང་བརྒྱུད་སྐམ་ས་ནས་དར་བ་གཅིག་དང་།མཚོ་ཐོག་ནས་ཀོང་ཀྲོའུ་ཞིང་ཆེན་ཆོན་ཀྲོའུ་བརྒྱུད་པ་བཅས་ལམ་ཁ་གཉིས་ནས་དར་ཡོད།ཧོས་དང་ཡུ་གུར།ཐ་ཐར།ཨར་ཁེ་ཙི།ཧ་སག      ཨུ་ཚི་པེཀ    ཏུང་ཞང་།  ཟ་ལར།པའོ་ཨན་སོགས་གྲངས་མི་རིགས་ཀྱི་དད་པ་བྱེད་མཁན་བྱེ་བ་གཉིས་ལྷག་ཡོད།དེ་དག་གཙོ་ཆེར་ཤིན་ཅང་དང་།ཉིན་ཞ།ཀམ་སུའུ།མཚོ་སྔོན།ཡུན་ནན་སོགས་སུ་ཡོད་པ་དང་།ཞིང་ཆེན་དང་ལྗོངས།གྲོང་ཁྱེར་གཞན་དུའང་གང་ཙམ་ཁྱབ་ཡོད། རྒྱ་ནག་གི་དྲ་རྒྱའི་གླེང་སྟེགས་ཐེན་ཡ་ཟེར་བ་སོགས་སུ་དབྱི་སི་ལམ་རྗེས་འཇུག་ཚོ་ཆོས་ལུགས་གཞན་དང་བསྡུར་ན་དྲག་སྤྱོད་ལ་དགའ་བ་དང་།ཤར་ཏུ་ཀེ་སི་ཐན་གྱི་གཏོར་རྒོལ་ལས་འགུལ་དང་།རྒྱ་ནག་གང་སར་ཁྱབ་པའི་ཤིན་ཅང་གི་རྐུན་མ།གྲོང་ཁྱེར་ཁག་ཏུ་ནག་ཚོང་རྒྱག་མཁན་ནང་ཧོས་རིགས་མང་བ་སོགས་ལ་རྒྱ་ཡིག་དྲ་རྒྱར་ཉུལ་མཁན་ཚོས་སྐྱོན་བརྗོད་བྱེད་བཞིན་པ་དང་།ནུབ་རྒྱུད་དུ་ཧོས་རིགས་དང་རྒྱ་རིགས་དབར་རིག་གཞུང་གི་གདོང་ཐུག་རྩོད་གླེང་བྱུང་སྟེ།འཁྲུག་ཟིང་གི་དོན་རྐྱེན་རིམ་བསྟུད་ཐོན་ཡོད་པ་དང་།ཧོས་རིགས་དང་བོད་རིགས་དབར་ལའང་རྩོད་རྙོག་ཡོང་བཞིན་ཡོད། ༣ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས། ར་ཕན་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་ལ་གནམ་བདག་Catholic དང་།ཤར་ཕྱོགས་ཆོས་རྒྱུན་གཙང་མ།ཏུང་ཀྲིན།Orthodox    གསར་མ protestantབཅས་ཆོས་རྒྱུད་གསུམ་ཡོད་པ་ལས།སྤྱི་ལོ་བརྒྱ་ཕྲག་༡༦ནང་རྒྱ་ནག་ཏུ་དར་སྐབས།རྗེས་འཇུག་ཚོས་དད་པ་བྱ་ཡུལ་གྱི་ལྷ་ལ་གནམ་བདག་ཅེས་འབོད་པས་དེ་ལྟར་བཏགས་སྐད།༡༩༤༩ལོར་ཕན་ཊ་གྷོན་དང་རྒྱ་ནག་དབར་རྩོད་གླེང་བྱུང་སྟེ།རྒྱ་གཞུང་གི་སྐུལ་སློང་འོག      རྒྱ་ནག་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་མཐུན་ཚོགས་ཀྱིས་རང་སྐྱོང།རང་བརྒྱུད།རང་གསོ་ཞེས་རང་གསུམ་ཟེར་བའི་སྲིད་ཇུས་བསྟན་པ་དང་།ཆོས་དཔོན་བསྐོ་བཞག་བྱེད་ཕྱོགས་ཕན་ཊ་གྷོན་ལ་བརྟེན་མི་དགོས་པའི་ཐག་གཅོད་བྱས།དེང་སང་རྒྱ་ནག་གི་ཆོས་རྒྱུད་གསར་མའི་ཚོགས་པ་ཆེ་ཤོས་དེ་ཆགས་ཡོད། རང་གསུམ་གྱི་སྲིད་ཇུས་དེར་ཁས་ལེན་མི་བྱེད་པའི་གླེང་སློང་ཆེ་ཤོས་ནི་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ནང་བྱུང་བ་དང་།༡༩༥༧ལོར་པེ་ཅིན་དུ་ཚུགས་པའི་རྒྱ་ནག་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་རྒྱལ་གཅེས་མཐུན་ཚོགས་ཀྱི་ཚོགས་ཆེན་སྟེང་།རང་གསུམ་སྲིད་ཇུས་ལ་ངོས་ལེན་གྱི་གྲོས་ཆོད་བཞག་སྟབས།རྗེས་འཇུག་པ་མང་དག་ཅིག་ཚོགས་པ་དེ་ལས་ཕྱིར་ཐོན་པ་དང་།དེའི་ཁྲོད་ཀྱི་སྐོར་ཞིག་གིས་མུ་མཐུད་ཕན་ཊ་གྷོན་ལ་བློ་ཕྱོགས་པས།དེ་དག་ལ་གསང་བའི་ཆོས་ཚོགས་ཞེས་ཀྱང་འབོད།རྒྱ་ནག་ཏུ་གཞུང་ལ་ཐོ་འགོད་བྱས་ཟིན་པའི་ཡེ་ཤེས་ཆོས་ལུགས་དང་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རྗེས་འཇུག་པ་བསྡོམས་བྱེ་བ་གཅིག་དང་ས་ཡ་དྲུག་ལྷག་ཡོད་པ་དང་།ཁ་ཤས་ཀྱིས་དངོས་ཡོད་རྗེས་འཇུག་པ་དུས་ཕྱུར་གཅིག་དང་བྱེ་བ་གཉིས་ནས་དུང་ཕྱུར་གཅིག་ང་བྱེ་བ་བཞིའི་བར་ཡོད་པའི་ཚོད་དཔག་བྱེད་བཞིན་ཡོད།མེའོ་དང་ཡའོ།དབྱིས།ལ་ཧུའུ།ཅིན་ཕོ་སོགས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་རྣམས་ཉེ་བའི་དུས་རབས་སུ་ཡེ་ཤེས་ལ་ཆོས་མགོ་འགྱུར་ཡོད། དེང་སང་རྒྱ་ནག་ནུབ་ལྷོ་ས་ཁུལ་གྱི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་དང་།ལྷོ་ཤར་ཁུལ་གྱི་རྒྱ་རིགས་ཁྲོད་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་དར་ཚད་ཧ་ཅང་མགྱོགས་པོ་ཡོད་ཚོད།ཐའེ་ཝན་གྱི་རྩོམ་པ་པོ་ཁྲིན་ཁྲུང་ཁྲིན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་ཏུ་ཡེ་ཤུའི་རྗེས་འཇུག་ལོ་རེར་ཆ་སྙོམས་བྱེ་བ་གཉིས་རེ་འཕར་སྣོན་ཡོང་བཞིན་ཡོད་ཚད་བཀོད་འདུག རྒྱ་ནག་ཏུ་ནང་ཆོས་ནི་གླང་ཆེན་ལ་ཞོན་ཏེ་རྒྱ་ནག་ལ་ཕེབས་པ་དང་།ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་ནི་སྒྱོགས་མདེལ་ཞོན་ནས་འཕུར་ཡོང་བ་ཞིག་རེད་ཅེས་པའི་བཤད་སྲོལ་ཡོད། ༤  ཏའོ་ཆོས་ལུགས། ཏའོ་ནི་སྤྱི་ལོ་བརྒྱ་ཕྲག་གཉིས་པའི་ནང་རྒྱ་ནག་རང་གི་ས་ཐོག་ནས་དར་བའི་ཆོས་ལུགས་ཤིག་སྟེ།གནའ་རབས་སུ་ལྷ་འདྲེ་ལ་དད་བཀུར་བྱེད་པའི་བསམ་བློའི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་རིན་བཞིན་ལྟ་གྲུབ་ཀྱི་སྒྲུབ་བྱེད་བཀོད་དེ་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན།ཏའོ་ཞེས་པ་བོད་སྐད་ཀྱི་ལམ་དང་གོ་དོན་ཐག་ཉེ་ཞིང་།ཆོས་ལུགས་འདིས་ཏའོ་ནི་ཡོད་ཚད་འདིའི་ནང་སྡུད་པ་དང་།རྣམ་པ་ཐམས་ཅད་དུ་གནས་པ།མཐའ་དག་གི་མགོ་རྩོམ་ས་ཏའོ་ཡིན་པའི་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་གི་ཡོད།ཏའོ་དང་མཉམ་དུ་ཏེ་ཟེར་བ་ཞིག་སྦྱོར་བ་ནི་བོད་སྐད་དུ་སྤྱོད་པ་དང་གོ་དོན་ཉེ་བ་སྟེ།ཏའོ་ཏེ་གཉིས་ལྷན་དུ་སྦྱར་ན་ཀུན་སྤྱོད་ལ་གོ་ཆོག      ཆོས་ལུགས་འདིས་སྒྲུབ་པ་ཉམས་ལེན་ལ་བརྟེན་ནས་ཀུན་སྤྱོད་ལེགས་བཅོས་སྐོར་རྩལ་འདོན་བྱེད་བཞིན་པ་དང༌།རང་བྱུང་དང་སྤྱི་ཚོགས་ལ་འཆམ་མཐུན་དགོས་གལ་ཆེ་བའི་ལྟ་བ་སྒྲོག་བཞིན་ཡོད། བརྒྱ་ཕྲག་བཅུ་གཉིས་པའི་རྗེས། ཆོན་ཀྲིན་ཏའོ་དང་ཀྲིན་ཡི་ཏའོ་ཟེར་བའི་ཆོས་རྒྱུད་ཁག་གཉིས་སུ་གྱེས་ཏེ། སྔ་མ་དེའི་རྗེས་འཇུག་པ་རྣམས་ཁྱིམ་ཐབ་མི་འཛིན་པར།དབེན་གནས་སུ་དཀར་ཟས་སྤྱོད་བཞིན་སྒྲུབ་པ་ཉམས་ལེན་ལ་འཇུག་པ་དང་།རྗེས་མ་དེས་ཁྱིམ་ཐབ་བཟུང་སྟེ་ལྷ་འདུལ་འདྲེ་འདུལ་གྱི་བྱ་བ་གཙོ་བོར་བྱེད། ཏའོ་ཡི་གསོ་རིག་གི་མན་ངག་དུ་མ་རྒྱ་ནག་ཏུ་ཧ་ཅང་གྲགས་ཆེ། ཐའེ་ཝན་དང་ཧོང་ཀོང་། ཨའོ་མིན་བཅས་རྒྱ་རིགས་འདུ་སྡོད་བྱ་ཡུལ་དུ་ཆོས་ལུགས་འདིའི་ལྷ་ཁང་མང་བ་མ་ཟད། རྒྱ་རིགས་གནས་སྡོད་བྱ་ཡུལ་གྱི་ཕྱི་གླིང་ཡུལ་གྲུ་ཁག་ཏུའང་ལྷ་ཁང་གང་སར་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད། རྒྱ་ནག་ཏུ་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་གི་གྲགས་ཅན་དཔའ་བོ་ཀོན་ཡུས་དང་མཱ་ཙུའུ་སོགས་ལ་དད་བཀུར་བྱེད་པའི་རིགས་ཤིག་དང་།གྲོང་གསེབ་ཏུ་ལྷ་སྲུང་དང་གཞིས་བདག་ལ་མཆོད་བཀུར་བྱེད་པའི་རིགས་ཤིག་ཡོད་པ་འདི་དག་ཏའོ་ཡི་ཁོངས་སུ་འདུ་མིན་ཐད་རྩོད་གླེང་ཡོད་པ་དང་། ཁ་ཤས་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་གི་སྲོལ་རྒྱུན་ཆོས་ལུགས་ཞེས་ལོགས་སུ་དགར་གྱི་ཡོད། འདིའི་རིགས་རྒྱ་ནག་ལྷོ་རྒྱུད་དུ་དར་སོ་ཆེ་ནའང་། རྒྱལ་ཡོངས་རང་བཞིན་གྱི་སྒྲིག་འཛུགས་ཤིག་མེད། ཁ༽ རྒྱ་ནག་གི་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་དོ་དམ། ༡) ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་གྱི་ཁྲིམས་ཡིག རྩ་ཁྲིམས་དོན་ཚན་༣ནང་། ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྤྱི་དམངས་ལ་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ཀྱི་ རང་དབང་ཡོད་ཅེས་བཀོད་པ་དང་།༡༩༨༩ལོའི་ཟླ་༣པར།ཆོས་ལུགས་ལས་རིགས་ཀྱི་མི་སྣས་་ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་བཅའ་ཁྲིམས་ཀྱི་འཆར་ཟིན་ཞིག་རྒྱལ་ཡོངས་དམངས་འཐུས་རྒྱུན་ལས་སུ་ཕུལ་བར། ཁྲིམས་བཟོའི་དམིགས་ཡུལ་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་རང་དབང་ལ་འགན་སྲུང་་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཡིན་ནམ། ཡང་ན་་ཆོས་ལུགས་ལ་དོ་དམ་བྱ་རྒྱུ་ཡིན་མིན་གྱི་རྩ་དོན་ཐད་ཆོས་ལུགས་མི་སྣ་དང་ཁྲིམས་བཟོ་དབང་འཛིན་པའི་དབར་རྩོད་གླེང་བྱུང་སྟེ། གཏན་འབེབས་བྱེད་མ་ཐུབ་པས། ད་བར་ནར་འགྱངས་སུ་སོང་ཡོད། རྒྱ་གཞུང་གིས་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་དང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་གཉིས་ཐ་དད་ཡིན་པ་དང་། ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ནི་བསམ་བློའི་གནད་དོན་ཞིག་ཡིན་པས་དེར་བརྩི་བཀུར་བྱེད་དགོས་པ་དང་། ཆོས་ལུགས་ལམ་ལུགས་ནི་ཕལ་ཆེ་བ་བཀས་བཀོད་རྒྱུན་འཛིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ལམ་ལུགས་ཤིག་ཡིན་པས།དེར་བསྒྱུར་བཅོས་བྱེད་དགོས་པ་དང་བྱེད་ཆོག་པའི་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། རྒྱ་གཞུང་གིས་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཁྲིམས་ཡིག་ཁ་ཤས་གཏན་འབེབས་བྱས་ཡོད་པ་ནི། ༡ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ས་ཁོངས་ཕྱི་ནང་གི་རྒྱལ་དམངས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་དོ་དམ་གྱི་གཏན་འབེབས།༡༩༩༤ཟླ༡ཚེས༣༡ཉིན། ༢ཆོས་ལུགས་དོ་དམ་གྱི་སྲོལ་ཡིག༢༠༠༤ཟླ༧ཚེས༧ཉིན་རྒྱལ་སྲིད་སྤྱི་ཁྱབ་ཁང་གི་རྒྱུན་ལས་ཚོགས་ཆེན་ཐེངས༥༧་སྟེང་གྲོས་འཆམ་བྱུང་བ་དང་།༢༠༠༥ཟླ༣ཚེས༡ཉིན་མགོ་འཛུགས་བྱས།ལེའུ་བདུན་དང་དོན་ཚན་ཞེ་བརྒྱད་ཅན་གྱི་སྲོལ་ཡིག་འདི་རྒྱ་གཞུང་གི་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ཐད་ཀྱི་གཞི་འཛིན་སའི་ཁྲིམས་ཡིག་གལ་ཆེ་ཤོས་དེ་ཆགས་ཡོད། རྒྱལ་ཁབ་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ཅུས་ཀྱིས་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་སྒྲིག་གཞི། ༡ཆོས་ལུགས་ཚོགས་སྡེ་ཐོ་འགོད་དོ་དམ་ལག་བསྟར་བྱེད་ཐབས།༡༩༩༡ཟླ༥པར་དམངས་སྲིད་ལས་ཁུངས་དང་མཉམ་དུ་བསྒྲགས། ༢ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་ཡུལ་ཐོ་འགོད་བྱེད་སྟངས།༡༩༩༤ལོ།འདི་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་གྱི་སྲོལ་ཡིག་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཉིན་ནས་ཕྱིར་བསྡུ་བྱས་འདུག ༣ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་ཡུལ་ལོ་འཁོར་ཞིབ་བཤེར་བྱེད་སྟངས།༡༩༩༦ལོ། ༤བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་སྤྲུལ་སྐུའི་ཡང་སྲིད་ངོས་འཛིན་དོ་དམ་བྱེད་ཐབས།༢༠༠༧ཟླ༩ཚེས༡ཉིན་ལག་བསྟར་མགོ་འཛུགས་བྱས་ཡོད།དོན་ཚན་༡༤ཅན་གྱི་ཁྲིམས་ཡིག་འདིས་བོད་ཀྱི་བླ་སྤྲུལ་ཡོངས་རྫོགས་སྙན་གྲགས་ཆེ་ཆུང་རིམ་པ་བཞིན།ཞིང་ཆེན་ནམ་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་སྲིད་གཞུང་གི་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་སྡེ་ཚན་དང་།རྒྱལ་ཁབ་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ཅུས།རྒྱལ་སྲིད་སྤྱི་ཁྱབ་ཁང་བཅས་ནས་ངོས་འཛིན་ཆོག་མཆན་སྤྲོད་དགོས་པའི་གཏན་འབེབས་བྱས་པ་དང།ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གསེར་བུམ་དཀྲུག་འདོན་གནང་མྱོང་བའི་སྤྲུལ་སྐུ་རིགས་བརྒྱུད་རིམ་དེ་བརྒྱུད་དགོས་པ་བཟོས་ཡོད།ད་དུང་སྤྲུལ་སྐུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་པ་ལ་ཆ་རྐྱེན་གསུམ་དང་།ངོས་འཛིན་བྱེད་མི་ཆོག་པའི་ཆ་རྐྱེན་གཉིས་བཀོད་ཡོད་ལ།ཡང་སྲིད་ངོས་འཛིན་ཐད་ས་ཁོངས་ཕྱི་ལོགས་ཀྱི་སྒྲིག་འཛུགས་དང་མི་སྒེར་སུ་རུང་གིས་ཐེ་བྱུས་བྱེད་མི་ཆོག་ཚུལ་གསལ་འདོན་བྱས་ཡོད། ག༽ ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ལ་འཛིན་སྐྱོང་། རྒྱ་ནག་ནི་འཛམ་གླིང་སྟེང་ཆོས་ལུགས་དོ་དམ་ལས་ཁུངས་ཆེད་བཙུགས་ཀྱིས།ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ལ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་འཛིན་སྐྱོང་བྱེད་མཁན་རྒྱལ་ཁབ་ཉུང་ཤས་ཤིག་མ་གཏོགས་མེད་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་གཅིག་ཡིན། སྲིད་གཞུང་གིས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་ལ་དེ་ཙམ་དོ་སྣང་མི་བྱེད་པར། ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་། ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་མི་སྣའི་ལས་འགན་བསྐོ་འཇོག་ལ་སྟངས་འཛིན་གྱི་བྱེད་ཐབས་འཛིན་གྱི་ཡོད། དེ་ཡང་དབུས་གཞུང་ནས་རྫོང་རིམ་པ་བར་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་གྱི་ལས་ཁུངས་ཆེད་དུ་བཙུགས་ཡོད་པ་དེ་དག་བརྒྱུད་འཛིན་སྐྱོང་བྱེད་ཅིང་། དེ་ལྟར་བྱེད་པའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་ས་ཁོངས་ཕྱི་ལོགས་ཀྱི་དགྲར་འཛིན་སྟོབས་ཤུགས་ཀྱིས་ཆོས་ལུགས་ཁ་ལ་འཁྱེར་ནས་རྒྱ་ནག་མགོ་རྟིང་སློག་རྒྱུ་དང་།སྤྱི་ཚོགས་བརྟན་ལྷིང་ལ་གནོད་སྐྱོན་གཏོང་བ་འགོག་སྲུང་ཆེད་ཡིན་ལུགས་བགྲང་གི་ཡོད། རྒྱ་གཞུང་གིས་མི་སྒེར་གྱིས་ཆོས་ལུགས་གང་ཞིག་ལ་དད་པ་བྱེད་མིན་ཐད་ཚོད་ འཛིན་དམིགས་བསལ་དུ་བྱེད་ཀྱི་མེད་ནའང་། ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་ཡུལ་གཞི་ཁྱོན་དང་། གསར་འགྱུར་བརྒྱུད་ལམ་དུ་ཁྱབ་སྤེལ། མི་ཚོགས་འབོར་ཆེན་འདུ་འཛོམས་སོགས་ཀྱི་ཐད་ལ་བཏང་འཛིན་ཤུགས་ཆེར་བྱེད་བཞིན་ཡོད།རྒྱ་ནག་གི་རྩ་ཁྲིམས་སུ་སྤྱི་དམངས་ལ་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ཀྱི་རང་དབང་ཡོད་ཚུལ་གསལ་རུང་།ཆོད་དད་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་རྒྱུའི་རང་དབང་སྐོར་གསལ་ཁ་བཀོད་མེད་སྟབས། ཏང་དང་སྲིད་གཞུང་གིས་རྒྱུ་མཚན་ལྟར་སྣང་ཅི་རིགས་ཀྱིས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་རྒྱུར་ཚོད་འཛིན་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་ལ། དེ་ལྟར་བྱེད་བཞིན་པ་ཡིན། རྒྱ་གཞུང་གིས་ངོས་ལེན་ཡོད་པའི་ཆོས་ལུགས་ཆེན་པོ་ institutional religion ལྔ་ཡོད་པ་དང་། དེའི་ཁོངས་སུ་ཡེ་ཤུ་དང་གནམ་བདག་གཉིས་ལོགས་སུ་བཀར་ཡོད། རྒྱལ་ཡོངས་རང་བཞིན་གྱི་ཆོས་ལུགས་ཚོགས་སྡེ་བརྒྱད་ཡོད་ཁོངས་སུ་ཡེ་ཤུ་ལ་རྒྱལ་ཡོངས་རང་བཞིན་གྱི་ཚོགས་སྡེ་གཉིས་དང་གནམ་བདག་ལ་གསུམ་ཡོད། རྒྱ་ནག་གི་གྲོང་གསེབ་ཁག་ཏུ་ལྷ་གསོལ་ཀླུ་མཆོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་འདྲ་མིན་དར་ཆེ་བ་དེའི་རིགས་རྒྱ་གཞུང་གིས་དེ་སྔོན་“བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་རྨོངས་དད་དུ་བརྩིས་ཏེ་བཀག་སྡོམ་བྱས་ཡོད་ནའང་། བཅོས་བསྒྱུར་སྒོ་འབྱེད་བྱས་རྗེས། ས་གནས་ཀྱི་ཡུལ་སྐོར་ལས་རིགས་ལ་སྐུལ་འདེད་དང་། སྤྱི་ཚོགས་འཕོ་འགྱུར་མགྱོགས་པའི་གནས་སྐབས་སུ་གྲོང་གསེབ་ཁག་ཏུ་དམངས་སེམས་བདེ་ལ་དབབ་རྒྱུར་དགེ་མཚན་ཡོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་སོགས་ལ་གཞིགས་ཏེ།དེང་སང་དམིགས་བསལ་བཀག་སྡོམ་གྱི་བྱེད་ཐབས་འཛིན་གྱི་མེད། ང་།  རྒྱ་ནག་གི་ཆོས་ལུགས་གནད་དོན། ཐའེ་ཝན་དབྱི་ཏ་ཚོང་ལས་ལག་རྩལ་སློབ་གླིང་གི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་གཞོན་ན་ཁྲིན་ཁྲུང་གྱིས་བྲིས་པའི་རྒྱ་ནག་གི་ཆོས་ལུགས་གནད་དོན་ཟེར་བའི་ནང་བཀོད་པ་ལྟར་ན།བཅོས་བསྒྱུར་སྒོ་འབྱེད་ནས་བཟུང་།རྒྱ་གཞུང་གི་མནར་གཅོད་ཕོག་མྱོང་མཁན་གྱི་ཆོས་ལུགས་མི་སྣ་ཁྲི་༡༢༢༢ལྷག་བརྒལ་བ་དང་།རྒྱ་གཞུང་གིས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གནད་དོན་དེ་དད་མོས་ཙམ་ཞིག་མ་ཡིན་པར།མི་རིགས་ཀྱི་གནད་དོན་དང་།རྒྱལ་ཁབ་བདེ་འཇགས་ལ་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཏེ།ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ལ་མིན་བཞི་དང་མི་ཆོག་པ་ལྔ་ཡི་སྲིད་ཇུས་བཟུང་ཡོད།མིན་བཞི་ནི།རྒྱལ་ཁབ་ཕྱིའི་ཆོས་ལུགས་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་རྒྱལ་སྤྱིའི་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་ལ་འབྲེལ་གཏུགས་དང་འགྲོ་འོང་བྱ་རྒྱུ་མིན།ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ཆོས་ལུགས་ཚོགས་སྡེས་བཀོད་སྒྲིག་བྱས་པའི་ཆོས་ལུགས་ཆབ་སྲིད་རང་བཞིན་གྱི་བྱེད་སྒོར་འཛུལ་ཞུགས་བྱ་རྒྱུ་མིན།ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེའི་ཆོས་ལུགས་ཆབ་སྲིད་རང་བཞིན་གྱི་བྱེད་སྒོར་འཛུལ་མཉམ་ཞུགས་བྱ་རྒྱུ་མིན་པ་བཅས་ལ་ཟེར་བ་དང་།མི་ཆོག་པ་ལྔ་ནི།ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་གིས།ས་ཁོངས་ཕྱི་ལོག་དང་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་དབར་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་སྟེང་ནས་གཅིག་འོག་གཅིག་འདུས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་བཙུགས་མི་ཆོག་པ་དང་།ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་གིས་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་ཁ་ལ་གཡར་ནས་ཆབ་སྲིད་རང་བཞིན་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་བྱེད་བརྩམས་མི་ཆོག    ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་གིས་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་ཁ་ལ་གཡར་ནས་རྩ་ཁྲིམས་ལ་ངོ་རྒོལ་དང་།རྩ་ཁྲིམས་ལ་འགྲན་སློང་གི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་མི་ཆོག     ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་གིས་ཏང་སྲིད་ལས་ཁུངས་དང་སྲིད་ཁྲིམས།   ཁྲིམས་འཛིན་མ་ལག་བཅས་པར་རྗེས་འཇུག་པ་སྐུལ་སློང་དང་།ལས་ཁུངས་འཛུགས་པ་སོགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་མི་ཆོག       ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་གིས་གྲོང་གསེབ་ཏུ་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་དང་།རྗེས་འཇུག་སྐུལ་སློང་ཁ་ལ་གཡར་ནས།ཤོག་སྒྲིག་རང་བཞིན་གྱི་ཆབ་སྲིད་སྒྲིག་འཛུགས་བཙུགས་མི་ཆོག་པ་བཅས་ནི་ད་ལྟའི་ཆར་རྒྱ་གཞུང་གིས་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ལ་འཛིན་པའི་བྱེད་ཕྱོགས་སྲིད་ཇུས་དང་།ལངས་ཕྱོགས་ཡིན་པའི་འགྲེལ་བརྗོད་བྱས་འདུག

ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་ནས་བཟུང༌། རྒྱ་ནག་གི་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ལ་མངོན་གསལ་གྱི་གྲུབ་འབྲས་ཐོབ་ཡོད་པ་དང༌།འཛམ་གླིང་གི་བཟོ་གྲྭ་ཟེར་བའི་མིང་ཐོགས། ༢༠༠༦ ཟླ་༤ ནང༌། སྲིད་བློན་ཝུན་ཅ་པའོ་ཡིས་ཁས་ལེན་བྱས་པ་ལྟར་ན། རྒྱ་ནག་གི་༢༠༠༦ ཟླ་༢ ཟླ་མཇུག་བར་གྱི་ཕྱི་དངུལ་གསོག་ཚད་ཨ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་༨༥༣༧ ལ་སླེབས་ཏེ། འཛམ་གླིང་གི་ཕྱི་དངུལ་གསོག་ཚད་མཐོ་ཤོས་ཨང་དང་པོ་ཆགས་འདུག ༢༠༠༧ ལོར་ཕྱི་དངུལ་གསོག་ཚད་ཨ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་༡༥༢༨༢ ལ་སླེབས་པ་དང་། GDP ཨ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་༢༢༤༡༩ དང༌། དེའི་འཕར་ཚད་༡༡༤ ཟིན་ལ། མི་རེའི་ཆ་སྙོམས་ GDP ཨ་སྒོར་༢༤༥༤ སླེབས་ཡོད། འོན་ཀྱང་འཕེལ་རྒྱས་དེའི་རྒྱབ་ལོགས་སུ། ས་ཁུལ་བར་གྱི་འཕེལ་རྒྱས་དོ་སྙོམས་མེད་པ་དང་། དབུལ་ཕྱུག་བར་ཁྱད་ཆེ་བ། ཞིང་གསུམ་(ཞིང་པ་དང་ཞིང་སྡེ། ཞིང་ལས།) གྱི་གནད་དོན་སོགས་དཀའ་ཉེན་འབུར་དུ་བཏོད་ཡོད། དེ་བཞིན་འཛུགས་སྐྲུན་ལས་གཞི་ལས་བསྐྱེད་པའི་མཁའ་རླུང་སྦགས་བཙོག་དང་། ས་རྒྱུ་བསླད་སྐྱོན། བྱང་རྒྱུད་ཀྱི་ས་འོག་ཆུའི་གསོག་ཚད་ཇེ་ཉུང་དུ་ཕྱིན་པ་སོགས་ནི་རྒྱ་ནག་ལ་དུས་ཡུན་རིང་པོར་འཕྲད་རྒྱུའི་ཁོར་ཡུག་ཉམས་ཆག་གི་དཀའ་ཉེན་ཡིན་ཞིང་། རྒྱ་ནག་གིས་རྒྱ་སྒོར་གྱི་ཛ་ཐང་རྐང་བཙུགས་ནས་དམའ་རུ་བཏང་སྟེ། དཔལ་འབྱོར་གོང་སྤེལ་གྱི་ཐབས་ཤེས་སུ་སྤྱོད་པ་དེར་དེང་སང་ཨ་རི་དང་ཡོ་རོབ་སོགས་ཀྱིས་གནོན་ཤུགས་ཇེ་ཆེར་འགྲོ་བཞིན་པ་དེས། ཕྱིར་ཚོང་ལ་ཤུགས་ཆེར་བརྟེན་པའི་རྒྱ་ནག་གི་དཔལ་འབྱོར་ལ་འགལ་རྐྱེན་འཕྲད་བཞིན་པ་དང་། རྒྱ་ནག་གི་དངུལ་ཁང་མ་ལག་བརྟན་པོ་མེད་པ་དེས ང་དཀའ་ཉེན་གསར་པ་སྤྲོད་སྲིད་པའི་བློ་དོགས་བྱེད་མཁན་ཡོད། ༢༠༠༦ ཟླ་༩ ཚེས་ཉིན། སྲིད་བློན་གཞོན་པ་ཅིན་ཕེ་ཡན་གྱིས་རྒྱ་ནག་གི་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཁྲོད་ཀྱི་དགེ་སྐྱོན་གླེང་སྐབས། རྒྱ་ནག་ཏུ་མི་དུ་མི་འབོར་མང་བ་དང་། གཞི་རྐང་བརྟན་པོ་མེད་པ། འཕེལ་རྒྱས་དོ་མི་སྙོམས་པ་དང་། མི་རེའི་ཆ་སྙོམས་ GDP ད་དུང་འཛམ་གླིང་གི་མདུན་གྲས་བརྒྱ་ཐམ་པའི་རྗེས་སུ་ལུས་ཤིང་། (ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་རྒྱུ་སྤུས་དང་གྲུབ་ཆ། ཕན་ནུས་དང༌། ལག་རྩལ་ཀྱི་གནས་ཚད་རང་འཇགས་ཡོད་པ་གང་ཞིག མ་རྩ་དང་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་འབོར་ཆེར་གཏོང་བ་དང་། གཞི་ཁྱོན་རྒྱ་བསྐྱེད་ཀྱིས། འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་གྲངས་ཐོ་ཙམ་གཙིགས་སུ་འཛིན་པའི་ Extensive economic growth )དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་སྟངས་ལ་ད་དུང་ལེགས་བཅོས་བྱེད་ཐུབ་མེད་ལ། དཔལ་འབྱོར་གྱི་གྲུབ་ཚུལ་ཚད་མཐུན་མིན་པ་དང་། རང་སྟོབས་ཀྱིས་གསར་གཏོད་བྱེད་པའི་ནུས་པ་དམན་པ། དཔལ་འབྱོར་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་དང་ཐོན་ཁུངས། ཁོར་ཡུག་གི་འགལ་ཟླ་ཉིན་རེ་བཞིན་ཇེ་ཆེར་འགྲོ་བཞིན་པ་སོགས་བཤད་ཡོད། ༡） དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་འཕོ་རིམ། སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཀྲའོ་ཏེ་ཧྲིན་གྱིས་རྒྱ་ནག་གི་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རིམ་དུས་ཚིགས་བཞིར་དབྱེ་ཡོད་པ་སྟེ། ༡། དུས་ཚིགས་དང་པོ། (༡༩༤༩_༥༦) ཐོན་སྐྱེད་བསྐྱར་གསོ་དང་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་བར་བརྒལ་དུས་ཚིགས། ༡༩༤༩ ཟླ་༡༠ ནས་༡༩༥༢ ལོ་བར། ་ཕྱེད་མི་སེར་སྤེལ་ཡུལ་དང༌། ཕྱེད་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་དཔལ་ འབྱོར་རྣམ་པ་དེ་་དམངས་གཙོ་རིང་ལུགས་གསར་པའི་དཔལ་འབྱོར་རྣམ་པ་རུ་བསྒྱུར་ཐབས་བྱས་ཏེ། རྒྱ་ནག་གི་ཐོན་སྐྱེད་ནུས་ཤུགས་རི་འགོག་དམག་འཁྲུག་”མ་བྱུང་གོང་གི་ཆུ་ཚད་ལ་སླེབས་ཐུབ་ཡོད། ༡༩༥༣ ནས་༡༩༥༦ བར། ་དམངས་གཙོ་རིང་ལུགས་གསར་པའི་དཔལ་འབྱོར་རྣམ་པ་་དི་“སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་རྣམ་པ་རུ་བསྒྱུར་ཆེད། གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་དཔལ་འབྱོར་འཛུགས་སྐྲུན་བྱེད་མགོ་བརྩམས་ཡོད། ༢། དུས་ཚིགས་གཉིས་པ། (༡༩༥༧_༦༦） ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་འཛུགས་སྐྲུན་ཀྱི་དུས་ཚིགས། ༡༩༥༧ ནས་༡༩༦༠ བར། “དར་དམར་གསུམ་མངོན་དུ་འགྱུར་ཆེད། སུའུ་ལན་ནས་སྦྱངས་པའི་བྱེད་ཐབས་ཀྱིས་བཅོས་བསྒྱུར་བྱས་པས། གཡོན་གྱི་བསམ་བློའི་ལམ་སྟོན་དང་། ཉམས་མྱོང་མེད་པ་ལ་བརྟེན་ནས་ཕམ་ཉེས་སུ་ཕྱིན། ༡༩༦༡ནས་༡༩༦༦ བར། ་རིམ་པ་གསུམ་ལ་དབང་བ་དང་། རུ་ཁག་རྨང་གཞིར་འཇོག་ཟེར་བའི་དབང་བའི་ལམ་ལུགས་བྱུང་སྟེ། དཔལ་འབྱོར་ལམ་ལུགས་བཅོས་བསྒྱུར་ལ་ཚོད་ལྟ་བྱས། ༣། དུས་ཚིགས་གསུམ་པ། (༡༩༦༧_༧༦） ༡༩༦༧ ནས་༡༩༧༡ བར། དཔལ་འབྱོར་བཅོས་སྒྲིག་གི་དུས་ཚིགས། རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ཆེན་པོའི་དུས་རིམ་ཐོག་མར་ནང་འཁྲུག་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་བྱུང་སྟེ། དཔལ་འབྱོར་ཉམས་རྒུད་ཚབས་ཆེ་བྱུང༌། ༡༩༧༢ ནས་༡༩༧༦ བར། ཀྲོའུ་ཨིན་ལེ་དང་ཏིན་ ན་གྱིས་དཔལ་འབྱོར་བཅོས་སྒྲིག་གི་གཙོ་འགན་བླངས་ཏེ། ཡར་རྒྱས་ཀྱི་རྣམ་པ་མངོན། ༤། དུས་ཚིགས་བཞི་བ། ༡༩༧༧ ནས་༡༩༧༨ བར། ་མི་བཞི་ཤོག་ཁག་”ཕམ་པར་བརྒྱབ་སྟེ། གཡོན་གྱི་བསམ་བློར་དག་ཐེར་བྱེད་པའི་དུས་ཚིགས། ༡༩༧༩ ནས་༡༩༨༢ བར། ་དེང་རབས་ཅན་བཞི”ཡི་དམིགས་ཚད་བཏོན་པ་དང་། ་ལེགས་སྒྲིག བཅོས་བསྒྱུར། དག་ཐེར། མཐོར་འདེགས་་བཅས་ཡིག་འབྲུ་བརྒྱད་ཀྱི་བྱེད་ཐབས་བསྟན། ༡༩༨༣ རྗེས། ་རང་ཉིད་ཀྱི་ལམ་ལ་བསྐྱོད། ཀྲུང་གོའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་འཛུགས་སྐྲུན་ཞེས་ཏང་གི་ཚོགས་ཆེན་བཅུ་གཉིས་པའི་སྟེང་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་འཐབ་ཇུས་དེ་དཔལ་འབྱོར་འཛུགས་སྐྲུན་གྱི་དམིགས་ཡུལ་དུ་བཟུང་སྟེ། བཅོས་བསྒྱུར་སྒོ་འབྱེད་ཀྱི་དུས་རིམ་གསར་བར་སླེབས་ཡོད། བོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་མང་དག་ཅིག་དུས་ཚིགས་དང་པོའི་སྐབས་ད་དུང་“བཅིངས་འགྲོལ་”གྱི་དུས་རིམ་ལ་འཁེལ་བས། དགར་སྟངས་འདི་ཏག་ཏག་ཅིག་འཇུག་མི་ཐུབ་ལ། ༡༩༥༩ ལོའི་གསུམ་བཅུ་དོན་རྐྱེན་རྗེས་ཀྱི་དུས་ཚིགས་གསུམ་བཞི་གཉིས་བོད་ལའང་ཡོངས་ཁྱབ་ཏུ་སྦྱར་རུང་། ༢) “འཛམ་གླིང་གི་བཟོ་གྲྭ། རྒྱ་ནག་ལ་“འཛམ་གླིང་གི་བཟོ་གྲྭ་”ཞེས་པའི་མིང་འདི་ཉི་ཧོང་གི་གཞུང་འབྲེལ་རྒྱབ་ཤ་དཀར་པོའི་དེབ་ཅིག་ལས་བྱུང་བ་དང༌། རྒྱ་ནག་གི་མཁས་པ་ཚོས་ཤོད་སྟངས་འདིར་ཁས་ལེན་མི་བྱེད་པ་མ་ཟད། འདི་ནི་ནུབ་ཕྱོགས་རྒྱ་རྒོལ་སྟོབས་ཤུགས་ཚོས་རྒྱ་ནག་དར་འཕེལ་དུ་ཕྱིན་པ་དེས་འཛམ་གླིང་ ན་ཁ་བཟོ་སྲིད་པའི་གླེང་ཕྱོགས་ཤིག་ཆེད་དུ་སྒྲོག་བཞིན་པ་དེ་ལས་མཆེད་ཚུལ་གྱི་སྐྱོན་བརྗོད་བྱེད་བཞིན་ཡོད། ༢༠༠༤ ཟླ་༤ ནང༌། www.china.com དྲ་གནས་ཐོག་འཛམ་གླིང་གི་བཟོ་གྲྭ་ནི་ད་དུང་རྒྱ་ནག་དང་བར་ཁྱད་ཧ་ཅང་ཆེ་”ཟེར་བའི་ཆེད་སྒྲིག་ལེ་ཚན་ཞིག་བཟོས་པ་དང་། ལོ་དེར་“པོ་ཨའོ་ཨེ་ཤ་ཡའི་གླེང་སྟེགས་”སུ་ཚོགས་ཞུགས་བྱེད་མཁན་ཚོར་བཅར་འདྲིའི་ལམ་ནས་རྩོམ་ཡིག་འགོད་སྤེལ་བྱས་འདུག “རྒྱ་ནག་བཅོས་བསྒྱུར་སྒོ་འབྱེད་གླེང་སྟེགས་”ཀྱི་འགན་འཛིན་ཀྲིན་པི་ཅན་གྱིས། རྒྱ་ནག་ལ་འཛམ་གླིང་རིམ་པའི་བཟོ་སྐྲུན་རྟེན་གཞི་གསུམ་ཙམ་ཡོད་རུང་། བཟོ་སྐྲུན་ལས་རིགས་ཀྱི་སྟོབས་ལྡན་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཏུ་བགྲང་མི་འོས། གྲངས་ཐོ་གཞིར་བཟུང་ཚེ། རྒྱ་ནག་གི་བཟོ་སྐྲུན་ལས་རིགས་ཀྱི་སྤྱིའི་ཐོན་འབབ་དེས་འཛམ་གླིང་ཁྲོམ་རའི་བརྒྱ་ཆའི་༥ ལས་ཟིན་མེད་པ་དང་། ཉི་ཧོང་གིས་བརྒྱ་ཆའི་༡༥ དང༌། ཨ་རིས་བརྒྱ་ཆའི་༢༠ ཟིན་ཡོད་ཅེས་བཤད་འདུག པོ་ཨའོ་ཨེ་ཤ་ཡའི་གླེང་སྟེགས་ཀྱི་དྲུང་ཆེ་ལུང་ཡུན་ཐུའུ་ཡིས། རྒྱ་ནག་དེ་འཛམ་གླིང་གི་བཟོ་གྲྭ་མིན་པའི་སྒྲུབ་ བྱེད་མང་དག་ཅིག་བཀོད་དེ། རྒྱ་ནག་གི་བཟོ་སྐྲུན་ལས་རིགས་ནི་འཛམ་གླིང་བཟོ་སྐྲུན་ཐོན་སྐྱེད་མ་ལག་ཁྲོད་ཀྱི་ཆ་ཤས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། དེ་ནི་བཟོ་གྲྭའི་འཁོར་ཁང་ཞིག་ལས་མིན། འཛམ་གླིང་གི་བཟོ་གྲྭ་དེ་ཉི་ཧོང་ནས་ལྷོ་ཀོ་རི་ཡ་དང་། ལྷོ་ཀོ་རི་ཡ་ནས་རྒྱ་ནག རྒྱ་ནག་ནས་མ་ལེ་ཤི་ཡ་བར་དང༌། དེ་ནས་ད་དུང་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དག་བར་དུ་རྒྱལ་མཚམས་བརྒལ་བའི་ཁེ་ལས་སྡེ་ཚན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་མ་ལག་གིས་གྲུབ་པར་བྱས་ལུགས་སོགས་འགྲེལ་བརྗོད་བྱས་ཡོད། ༣） “འཛམ་གླིང་གི་ལས་སྣོན་རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོ། རྒྱ་ནག་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གི་ཡོན་ཧྲི་གདབྱང་ཧྲུའུ་ཙི་ཡིས། རྒྱ་ནག་འདི་ད་ལྟའི་ཆར་“འཛམ་གླིང་གི་ལས་སྣོན་རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏུ་བགྲང་ན་ལས། ད་དུང་“བཟོ་སྐྲུན་རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཀྱང་མིན་ཞེས་སྡོམ་ཚིག་བཀོད་ཡོད། དེ་བཞིན་ཡོན་ཧྲི་ཁྲིན་ཀེན་ཏུང་གིས། ནུས་ཤུགས་རིག་པ་ནི་བཟོ་སྐྲུན་སྒྲིག་བཀོད་ལས་རིགས་དང་འབྲེལ་བ་ཟབ་ཤོས་ཀྱི་རིག་ཚན་ཞིག་ཡིན་ལ། འཛམ་གླིང་ནུས་ཤུགས་རིག་པའི་རྩེ་ཕུད་ཁྱད་མཁས་པ་བརྒྱ་ཆའི་༥༠ ལྷག་རྒྱ་ནག་ནས་ཡོང་མཁན་ཞེ་ཅིག་ཡིན་པ་དང་། ཁྱད་མཁས་པ་དེ་དག་རྒྱ་ནག་གི་མཐོ་སློབ་ཐོན་རྗེས། ཕྱི་རྒྱལ་དུ་སློབ་སྦྱོང་ལ་བསྐྱོད་དེ། དེང་སང་ཨ་རི་དང་ཇར་མན་སོགས་སུ་ལས་ཀ་བྱེད་བཞིན་ཡོད་པ་དང་། བཟོ་སྐྲུན་ལས་རིགས་ཀྱི་ཆུ་ཚད་གོང་མཐོར་གཏོང་དགོས་ན། ལག་རྩལ་ཡར་རྒྱས་ ལས་གཞན། ད་དུང་ལམ་ལུགས་དང་སྒྲིག་སྲོལ། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གཞི་རིམ་གནས་སྟངས་སོགས་ལའང་རག་ལས་ཡོད་ལུགས་བརྗོད་འདུག དྲ་གནས་དེའི་ནང་དུ་བཀོད་པ་ལྟར་ན། རྒྱ་ནག་གི་དཔལ་འབྱོར་གནས་སྟངས་དེར་དཔལ་འབྱོར་རིག་པའི་རྒྱུན་སྲོལ་དང་མི་མཐུན་པའི་སྣང་ཚུལ་ཁྱད་མཚར་བཞི་ཡོད་པ་སྟེ། ཐོན་སྐྱེད་འཕར་ཚད་མཐོ་བ་དང་ལས་ཀ་ཤོར་ཚད་མཐོ་བ་བ་དུས་མཉམ་དུ་གནས་པ་དང་། རྒྱུན་བསྲིངས་ཏེ་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་དང་མ་རྐང་ཁྲོམ་རའི་གནས་སྟངས་རྒྱབ་འགལ་དུ་ཕྱིན་པ། དངུལ་ལོར་འགྲེམ་ཚད་ཉུང་ཡང་ས་ཁང་གི་རིན་གོང་མཐོ་བ་གཉིས་རྒྱབ་འགལ། དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་ཚད་མགྱོགས་དྲགས་པ་དང་སྐྱེད་ཀ་ཧ་ཅང་ཉུང་དྲགས་པ་དུས་གཅིག་ཏུ་གནས་ཡོད། ༤） དཔལ་འབྱོར་དཀྱིལ་འཁོར་ཆེན་པོ་གསུམ། ཀྲུའུ་ཅང་གཙང་པོའི་ཟུར་གསུམ་གླིང་དང་། འབྲི་ཆུ་སྨད་རྒྱུད་ཀྱི་ཟུར་གསུམ་གླིང་། པོ་ཧེ་མཚོ་འགག་མཐའ་སྐོར་གྱི་དཔལ་འབྱོར་དཀྱིལ་འཁོར་གསུམ་ནི་རྒྱ་ནག་གི་བཟོ་སྐྲུན་ལས་རིགས་ཀྱི་རྟེན་གཞི་ཆེ་ཤོས་གསུམ་ཡིན་པ་དང༌། དེའི་ཁྲོད་ཀྲུའུ་ཅང་གཙང་པོའི་ཟུར་གསུམ་གླིང་ནི་ཕྱིར་ཚོང་གཙོ་བོར་དམིགས་པའི་ཁེ་ལས་འབྲིང་ཆུང་རིགས་དར་ཆེ་ལ། འབྲི་ཆུ་བཞུར་རྒྱུད་ཀྱི་ཟུར་གསུམ་གླིང་ནི་ནང་ཁུལ་དགོས་མཁོ་སྐོང་ཐབས་ལ་གཙོ་བོར་དམིགས་པའི་ཁེ་ལས་ཆེ་ཁག་འདུ་གནས་ཡིན། ༡། ཀྲུའུ་ཅང་གཙང་པོའི་ཟུར་གསུམ་གླིང་དཔལ་འབྱོར་དཀྱིལ་འཁོར་ནི། རྒྱ་ནག་གི་ལྷོ་རྒྱུད་དུ་ཆགས་པའི་ཀོང་ཏུང་ཞིང་ཆེན་གྱི་འཛིན་སྐྱོང་གྲོང་ཁྱེར་དགུ་དང༌།

༡） ཕྱི་འབྲེལ་སྲིད་ཇུས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ། ཧྥ་ཏན་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་ཡན་ཧྲིན་དབྱི་ཡིས་རྒྱ་ནག་གི་ཕྱི་འབྲེལ་ལོ་རྒྱུས་དེ་དུས་རིམ་ལྔར་བགོས་ཡོད་པ་སྟེ། རྒྱལ་ཁབ་བཙུགས་པ་ནས་ལོ་རབས་ལྔ་བཅུ་བའི་མཇུག་བར་དུ་སུའུ་ལན་དང་མཉམ་འབྲེལ་བྱས་ཏེ། ཨ་རིར་ངོ་རྒོལ་བྱེད་”པའི་ཕྱི་འབྲེལ་འཐབ་ཇུས་འདི་དུས་རིམ་དང་པོ་ཡིན་པ་དང་། ཇི་ལྟར་རྒྱ་ནག་རང་ཉིད་ཀྱི་ཕྱི་འབྲེལ་སྲིད་ཇུས་ཤིག་འཛུགས་སྐྲུན་དང་། ཇི་ལྟར་ཨ་རི་བཙན་རྒྱལ་རིང་ལུགས་དང་མ་རྩ་རིང་ལུགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་ལ་འབྲེལ་བ་འཇོག་སྟངས། ཇི་ལྟར་སུའུ་ལན་དང་སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཚོར་འབྲེལ་བ་འཛིན་རྒྱུའི་གནད་དོན་གསུམ་ལ་དམིགས་ཏེ། མའོ་ཙེ་ཏུང་གིས། ་ཁྱིམ་ཐབ་ལོགས་སུ་བཟུང་། ཁང་ཁྱིམ་གཙང་མར་ཕྱགས་རྗེས་མགྲོན་པོ་བསུ། ཕྱོགས་གཅིག་ལ་ཁེན་”ཞེས་པའི་བྱེད་ཐབས་བཏོན་ཡོད། ༡༩༥༣ ལོར་རྒྱ་གར་གྱི་སྐུ་ཚབ་ཚོགས་པ་ཞིག་རྒྱ་ནག་ཏུ་ཡོང་སྟེ། ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་གནད་དོན་སྐོར་གྲོས་མོལ་བྱེད་སྐབས། ཞི་བདེ་མཉམ་གནས་ཀྱི་རྩ་དོན་ལྔ་ཞེས་པའི་འདོད་ཚུལ་བསྟན་པ་དང་། (རྒྱ་ནག་གི་རྩོམ་ཡིག་མང་པོ་ཞིག་ཏུ་རྩ་དོན་འདི་ཀྲོའུ་ཨིན་ལེ་ཡིས་བཏོན་ཚུལ་བྲིས་ཡོད་ཀྱང༌། དབྱིན་ཇིའི་ཤེས་བྱ་ཀུན་འདུས་ Encyclopedia Britannicaནང་རྒྱ་གར་གྱི་སྲིད་བློན་ནེཧ་རུས་བཏོན་པ་རེད་ཅེས་བྲིས་ཡོད་པ་དང་། རྒྱ་གར་བ་ཚོས་ཀྱང་དེ་ལྟར་འདོད།) ལོ་རྗེས་མའི་ཟླ་༤ ཚེས་༢༩ ཉིན་རྒྱ་དཀར་ནག་གཉིས་ཀྱིས་ཀྲུང་གོའི་བོད་ལྗོངས་ས་གནས་དང་རྒྱ་གར་དབར་ཚོང་འབྲེལ་དང་འགྲིམ་འགྲུལ་ཐད་ཀྱི་ཆོད་དོན་”ཟེར་བར་མིང་རྟགས་འགོད་སྐབས། གོང་གསལ་རྩ་དོན་ལྔ་བོ་ཆོད་དོན་དེའི་ནང་བཅུག་ཡོད། ༡༩༥༥ ལོར་ ཧིན་རྡུ་ནི་ཤ་ཡར་འཚོགས་པའི་ཨེ་ཤ་ཡ་དང་ཨ་ཧྥེ་རི་ཀའི་ཚོགས་འདུའི་སྟེང་། རྒྱལ་ཁབ་༢༩ ཙམ་གྱི་སྐུ་ཚབ་ཀྱིས་འཛམ་གླིང་ཞི་བདེ་དང་མཉམ་འབྲེལ་སྐུལ་འདེད་ཐད་ཀྱི་བསྒྲགས་གཏམ་ནང་། གོང་གསལ་རྩ་དོན་ལྔ་ཚུད་པའི་རྒྱལ་སྤྱིའི་འབྲེལ་ལམ་གྱི་རྩ་དོན་བཅུ་བཀོད་འདུག ལོ་རབས་དྲུག་ཅུའི་མགོ་ནས་ལོ་རབས་བདུན་ཅུའི་མགོ་བར་“ཨ་རི་བཙན་རྒྱལ་རིང་ལུགས་ལ་ངོ་རྒོལ་དང༌། སུའུ་ལན་བཟོ་བཅོས་རིང་ལུགས་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱེད་པ་ནི་དུས་རིམ་གཉིས་པ་ཡིན་ཞིང༌། དུས་རིམ་གསུམ་པ་ནི་ལོ་རབས་བདུན་ཅུའི་ནང་་ཨ་རི་ལ་མཉམ་འབྲེལ་བྱས་ཏེ་སུའུ་ལན་བཙན་དབང་རིང་ལུགས་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱ་རྒྱུ་དང༌། ཐིག་སྐུད་གཅིག་”གི་འཐབ་ཇུས་ལག་བསྟར་བྱས། (ཐིག་སྐུད་གཅིག་”ཟེར་བ་ནི། རྒྱ་ནག་དང་ཉི་ཧོང་། དེ་ནས་པ་ཀི་སི་ཐན་དང་དབྱི་རན། ཏུར་ཀེ། ཡོ་རོབ་ནས་ཨ་རི་བར་གྱི་སུའུ་རྒོལ་མཉམ་འབྲེལ་”གྱི་རྒྱལ་སྤྱིའི་འཐབ་ཕྱོགས་གཅིག་གྱུར་འགྲུབ་པར་བྱ་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་ཞིག་ཡིན།）ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུའི་ནང་་བཅོས་བསྒྱུར་སྒོ་འབྱེད་”ལ་བརྟེན་པའི་ཕྱི་འབྲེལ་སྲིད་ཇུས་དེ་དུས་རིམ་བཞི་བར་བརྩི་བ་དང༌། ། ཕྱི་འབྲེལ་སྲིད་ཇུས་ཀྱི་བཅོས་སྒྲིག་གཙོ་བོ་ནི། ༡། རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་སྟངས་ལ་ཚོད་དཔག་བྱེད་སྟངས་འགྱུར་བ་བཏང་སྟེ། དམག་འཐབ་དང་ འི་གནད་དོན་ ཐད་ཚན་རིག་དང་མཐུན་པའི་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཐབས་བཟུང་། ། ༢། ་ཐིག་སྐུད་གཅིག་”གི་འཐབ་ཇུས་ལ་འགྱུར་བ་བཏང་སྟེ། སྟོབས་ཆེན་རྒྱལ་ཁབ་སུ་གང་དང་མནའ་འབྲེལ་ལམ་འཐབ་ཇུས་ཀྱི་འབྲེལ་ལམ་མི་འཛུགས་པར། རང་ཚུགས་རང་བདག་གཙིགས་སུ་བཟུང་། འ། འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་གཞིར་བཟུང་ཉེ་འགྱངས་ཀྱི་དབྱེ་འབྱེད་མི་བྱེད་པར། “ཞི་བདེ་མཉམ་གནས་ཀྱི་རྩ་དོན་ལྔའི”རྨང་གཞིའི་སྟེང་། རྒྱལ་ཁབ་གང་རུང་དང་མཉམ་དུ་མཛའ་འབྲེལ་འཛུགས་རྒྱུའི་འབད་པ་བྱ་རྒྱུ། ལ། “རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་ལ་ལམ་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་འཆར་གཞི་གཞིར་བཟུང་། དབྱིན་ཇི་དང་པོར་ཅི་གྷལ་མཉམ་དུ་ཧོང་ཀོང་དང་ཨའོ་མིན་རྒྱ་ནག་གིས་རྩིས་ལེན་བྱེད་ཕྱོགས་མཉམ་འབྲེལ་གསལ་བསྒྲགས་ལ་མིང་རྟགས་བཀོད། ༥། ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་སྒོ་འབྱེད་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་ལག་བསྟར་བྱས།། དུས་རིམ་ལྔ་བ་ནི་༡༩༨༩ ལོའི་༦།༤ དོན་རྐྱེན་རྗེས། ཨ་རིས་གཙོས་པའི་ནུབ་ཕྱོགས་རྒྱལ་ཁབ་ཚོའི་གནོན་ཤུགས་གདོང་ལེན་བྱེད་ཞོར་དུ། མཐའ་སྐོར་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་དང་མཛའ་འབྲེལ་གོང་མཐོར་བཏང་། ༦།༤ དོན་རྐྱེན་དང་། སུའུ་ལན་དང་ཤར་ཡོ་རོབ་ཀྱི་དམར་ཤོག་གྱེས་ཐོར་སོང་རྗེས། ཏིན་ཞའོ་ཕིན་གྱིས་རྣལ་དུ་ཕབ་ནས་ལྟ་ཞིབ་དང་། ཁེངས་སྐྱུང་མངོན་ཆུང་། རྐང་རྩ་བརྟན་ཚུགས། གཟབ་བརླིང་གིས་ཁ་གཏད་གཅོག གྲོགས་པོ་སྒྲིག་དགོས་ལ། སེམས་སུ་གདེང་ཚོད་ཡོད་དགོས་ཞེས་བཤད་ཡོད་པ་དང་། ཁེངས་སྐྱུང་མངོན་ཆུང་ཟེར་བའི་རྗེས་སུ་ནམ་རྒྱུན་“ཡིའུ་སོ་ཙོ་ཝེ་འམ་“བྱས་པ་རྗེས་ཡོད་ཟེར་བའི་ཚིག་ཅིག་འཇོག་གི་ཡོད། གོང་གསལ་འདི་དག་གི་གོ་དོན་ནི། ཕྱི་འབྲེལ་ལས་དོན་ཐད་འུད་སྒྲོག་ཟིང་ལོང་མེད་པར། མངོན་ཆུང་གིས་གོ་སྐབས་འཚོལ་དགོས་པའི་དོན་ཡིན།། ༢） ཧུའུ་ཅིན་ཐའོ་ཡི་“རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོའི་ཕྱི་འབྲེལ།། དུས་རབས་སྔ་མའི་ལོ་རབས་དགུ་བཅུའི་སྨད་ནས་བཟུང༌། རྒྱ་གཞུང་གིས་འཛམ་གླིང་གི་སྟོབས་ལྡན་རྒྱལ་ཁབ་ཕལ་མོ་ཆེ་དང་མཉམ་དུ་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་“མཛའ་གྲོགས་འབྲེལ་ལམ་བཙུགས་ཡོད་པ་དང་། ༡༩༩༦ ལོའི་ཟླ་༤ ནང་ཨུ་རུ་སི་དང༌། ཟླ་༡༡ ནང་རྒྱ་གར། ༡༩༩༧ ལོའི་ཟླ་༥ ནང་ཧྥ་རན་སི་དང་། ཟླ་༡༡ ནང་ཁེ་ན་ཊ། ཟླ་༡༢ ནང་མེཀ་སི་ཀོ་དང་ཏུང་ཞེ། ཨ་རི། ༡༩༩༨ ལོར་དབྱིན་ཇི་དང་ཉི་ཧོང་བཅས་པར་མིང་འདོགས་འདྲ་མིན་གྱི་འབྲེལ་བ་བཙུགས་ཡོད་པ་དང༌། ཧུའུ་ཅིན་ཐའོ་སྲིད་སྟེགས་སུ་འཛེག་རྗེས། འཛམ་གླིང་གི་སྟོབས་ལྡན་རྒྱལ་ཁབ་ཕལ་ཆེ་བར་སོང་ཚར་ཡོད། ཕྱི་འབྲེལ་མཁས་པ་ལུའུ་དབྱི་ཀྲིན་གྱིས་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པ་ལྟར་ན། ཧུའུ་ཅིན་ཐའོ་ཡི་“རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོའི་ཕྱི་འབྲེལ་”ལ་གྲུབ་འབྲས་ཕྱོགས་བཞི་ནས་ཐོབ་ཡོད་ཚུལ་བཀྲལ་འདུག ༡། རྒྱ་ནག་དེ་ཕྱོགས་ཁ་ཤས་ནས་ཨ་རི་དང་ཡོ་རོབ་ལ་འགྲན་ཐབས་མེད་ཀྱང༌། རྒྱལ་ཁབ་སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་ཐད་ཨ་རི་དང་རིང་ཐུང་ཡང་ལྕི་མེད་ཚུལ་འཛམ་གླིང་སྟེང་ངོམས་ཐུབ་ཡོད།། ༢། ཧུའུ་ཅིན་ཐའོ་འཚམས་འདྲིར་བསྐྱོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་རེ་རེ་དང་མཉམ་འབྲེལ་གསལ་བསྒྲགས་སྤེལ་སྐབས། རྒྱལ་ཁབ་དེ་དག་གིས་“རྒྱ་ནག་འདི་ཚོང་རའི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་་པ་ཁས་ལེན་བྱེད་དགོས་པའི་ཨུ་ཚུགས་བྱེད་པ་དེས་ཕྱི་འབྲེལ་གྱི་དམིགས་ཡུལ་དུ་མ་ཞིག་འགྲུབ་ཀྱི་ཡོད། ༣། ཕྱི་དངུལ་གསོག་ཚད་མཐོ་ཤོས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས། རྡོ་སྣུམ་དང་རང་བྱུང་སོལ་རླངས། འཐབ་ཇུས་ལྕགས་རིགས་སོགས་ཐོན་ཁུངས་འཕྲོག་རྩོད་ཁྲོད་མཐུན་རྐྱེན་ཡག་ཤོས་འཛོམས་ཡོད། ༤། ཧུའུ་ཅིན་ཐའོ་ཡིས་དམག་དོན་དང་རྒྱལ་སྲུང་སྐོར་ཚིག་གཅིག་མི་གླེང་མོད། ཕྱི་ལོགས་སུ་འགྲོ་ཐེངས་རེ་རེ་རྒྱལ་ཁབ་བདེ་འཇགས་དང་ཐད་ཀར་འབྲེལ་ཡོད། མེཀ་སེ་ཀོ་ནས་བྷརལ་ཟིལ་དང་། ནེ་གྷི་རེ་ཡ་ནས་སེ་རེ་ཡ་བར་དུ་རྒྱ་གཞུང་གིས་“འཐབ་ཇུས་ཀྱི་འབྲེལ་ལམ་དེ་བཙུགས་ཏེ། ཨ་རིས་རྒྱ་གར་དང་དབུས་ཨེ་ཤ་ཡའི་རྒྱལ་ཁབ་ཚོས་རྒྱ་ནག་བསྐོར་བསྐྱིལ་བྱེད་པར་ཁ་གཏད་གཅོག་ཐབས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ༣) ་ཞི་བའི་འབུར་ལངས། Peaceful rising༢༠༠༢ ལོར་རྒྱ་ནག་རྒྱལ་སྤྱིའི་འབྲེལ་ལམ་སློབ་གླིང་གིས་ལོ་གསུམ་རིང་ཉམས་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད། རྒྱ་ནག་གི་རྒྱལ་ཁབ་སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་འཛམ་གླིང་སྟེང་ཨང་བདུན་པར་སླེབས་ཡོད་པའི་སྙན་ཐོ་བཏོན་པ་དང་། ཞི་བའི་འབུར་ལངས་ཟེར་བའི་རྗོད་ཚིག་དེ་ཐོག་མར་སྤྱད་པ་དང་། ༢༠༠༣ ལོར་རྒྱ་ནག་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གིས་ཀྱང་དེ་མཚུངས་ཀྱི་སྙན་ཐོ་བཏོན། ལོ་དེའི་ཟླ་༡༡ ནང་རྒྱ་ནག་ཧེ་ནན་དུ་ཚོགས་པའི་“པོ་ཨོ་ཨེ་ཤ་ཡའི་གླེང་སྟེགས་”སྟེང་། རྒྱ་ནག་དབུས་ཏང་གི་སློབ་གྲྭའི་འགན་འཛིན་གཞོན་པ་ཀྲིན་པི་ཅན་གྱིས་“རྒྱ་ནག་ཞི་བའི་འབུར་ལངས་ཀྱི་ལམ་ཁ་གསར་བ་དང་ཨེ་ཤ་ཡའི་འབྱུང་འགྱུར་ཟེར་བའི་རྩོམ་ཡིག་སྒྲོག་སྦྱངས་བྱས་པ་དང༌། ཟླ་༡༢ ཚེས་༡༠ ཉིན་ཝུན་ཅ་པའོ་ཡིས་ཨ་རིའི་ཧར་ཝར་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་དུ་གཏམ་བཤད་སྐབས་ཚིག་འདི་གླེང་ཡོད་ཅིང༌། ༢༠༠༤ ཟླ་༣ ཚེས་༡༤ ཉིན་དམངས་འཐུས་ཚོགས་ཆེན་གྱི་གསར་འགོད་ཚོགས་འདུའི་སྟེང་འགྲེལ་བཤད་ཞིབ་རྒྱས་བྱས་འདུག ཚིག་འདིའི་དམིགས་ས་གཙོ་བོ་ཨ་རི་དང་ཤར་ལྷོ་ཨེ་ཤ་ཡའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ཡིན་ལ། གོ་དོན་ནི། རྒྱ་ནག་གི་དཔལ་འབྱོར་དང་དམག་ཤུགས་འཕེལ་རྒྱས་ཕྱིན་པ་དེས་ཞི་བདེ་དང་བརྟེན་ལྷིང་ལ་ཉེན་ཁ་བཟོ་མི་སྲིད་པ་དང་། དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དག་གིས་དེའི་ཁྲོད་ནས་ཁེ་ཕན་ལེན་ཐུབ་པའི་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་གིན་ཡོད། རྒྱ་ནག་གི་ཕྱི་འབྲེལ་གྱི་བྱེད་ཐབས་གཙོ་བོ་ཞིག་ནི་དཔལ་འབྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་ཕྱི་འབྲེལ་བྱེད་སྟངས་ཤིག་དང༌། དཔལ་འབྱོར་དེ་ཕྱི་འབྲེལ་གྱི་བྱེད་ཐབས་ཤིག་ཏུ་བཟུང་སྟེ་དམིགས་ཡུལ་གཞན་སྒྲུབ་པའི་དཔལ་འབྱོར་ཕྱི་འབྲེལ་”ཡིན་ཞིང༌། དེ་ནི་ཞི་བའི་འབུར་ལངས་ཀྱི་བྱེད་ཐབས་གཙོ་བོའང་ཡིན། རྒྱ་ནག་གིས་་ཞི་བའི་འབུར་ལངས་འདི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་དར་རྒྱས་ཡིན་པ་ལས། དམག་དོན་གྱི་དར་རྒྱས་ཤིག་མིན་ཚུལ་རྩལ་དུ་བཏོན་ནས་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་གིན་ཡོད། རྒྱ་ནག་གིས་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ལ་་མཛའ་མཐུན། བདེ་འཇགས། འབྱོར་ཕྱུག་”བཅས་ཀྱི་འབྲེལ་ལམ་ཞིག་འཛུགས་རྒྱུའི་དྲིལ་བསྒྲགས་བྱེད་བཞིན་པ་དང་། དེའི་བྱེད་ཐབས་གཅིག་ནི་ས་མཚམས་ཀྱི་གནད་དོན་ཐག་གཅོད་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཡིན་ཞིང་། རྩོད་རྙོག་ཟུར་དུ་བཞག་སྟེ། ཐུན་མོང་གིས་སྔོག་འདོན་་ཟེར་བའི་ཏིན་ཞའོ་ཕིན་གྱི་བསམ་ཚུལ་དེ་འཕྱར་ནས་ཤར་ལྷོ་ཨེ་ཤའི་རྒྱལ་ཁབ་མཐུན་ཚོགས་དབར་བསྒྲགས་གཏམ་ཞིག་སྤེལ་ཡོད། དེ་བཞིན་རྒྱ་ནག་དར་འཕེལ་འགྲོ་བ་ནི་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་བདེ་འཇགས་དང༌། འབྱོར་ཕྱུག་ལ་སྐུལ་འདེད་ཀྱི་ཆེད་དུ་ཡིན་པ་ལས། སྟོབས་ལྡན་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་གྱི་བྱེད་སྟངས་ལྟར་མིན་པའི་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་གི་ཡོད་ལ། ཤར་ལྷོ་ཨེ་ཤའི་རྒྱལ་ཁབ་མཐུན་ཚོགས་ཁྲོད་ཀྱི་ལའོ་སི་དང་འབར་མ་ལ་དམིགས་བསལ་ཁྲལ་ཆག་གི་སྲིད་ཇུས་ལག་བསྟར་བྱས་ཡོད། ༤) ཞི་བའི་འཕེལ་རྒྱས་དེ་དང་འཆམ་མཐུན་འཛམ་གླིང་། ༢༠༠༥ ཟླ་༡༢ ནང་རྒྱལ་སྲིད་སྤྱི་ཁྱབ་ཁང་གསར་འགྱུར་གཞུང་ལས་ཁང་གིས་བཏོན་པའི་“རྒྱ་ནག་གི་ཞི་བའི་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་ལམ་གྱི་རྒྱབ་ཤ་དཀར་པོའི་དེབ་ཟེར་བའི་ནང་། ཞི་བའི་འབུར་ལངས་ཟེར་བའི་ཚབ་ཏུ་ཞི་བའི་འཕེལ་རྒྱས་ཞེས་བཅོས་ཏེ། ཡུན་རིང་གི་ཞི་བདེ་དང༌། ཐུན་མོང་དར་རྒྱས་ཀྱི་འཆམ་མཐུན་འཛམ་གླིང་ཞིག་བསྐྲུན་རྒྱུ་ནི་རྒྱ་ནག་དེ་ཞི་བའི་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་ལམ་ལ་བསྐྱོད་པའི་མཐར་ཐུག་གི་དམིགས་ཡུལ་ཡིན་ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་དང༌། དེབ་དེའི་ནང་། ༡། རྒྱ་ནག་ལ་རྡུལ་ཕྲན་མཚོན་ཆ་ཡོད་པའི་སྟེང༌། དམག་དོན་གྱི་འགྲོ་གྲོན་ལོ་རེ་བཞིན་འཕར་བཞིན་པའི་གནས་ཚུལ་རྣམས་ཕྱི་གསལ་ནང་གསལ་མེད་པ་སོགས་ལ་བརྟེན། རྒྱ་ནག་གིས་འཛམ་གླིང་ལ་ཉེན་ཁ་བཟོ་སྲིད་པའི་གླེང་ཕྱོགས་ཤུགས་ཆེར་ཡོད་པ་དེ་ལ་དགག་པ་བརྒྱབ་པ་དང་།། ན། རྒྱ་ནག་གི་འཕེལ་རྒྱས་དེ་འཛམ་གླིང་དང་ཁ་འབྲལ་ཐབས་མེད་ལ། རྒྱ་ནག་འདི་འཛམ་གླིང་དར་རྒྱས་ལ་དགོས་མཁོ་ཡོད། ༢། རྒྱ་ནག་གིས་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་པར་འཕྲོག་ལེན་གྱིས་རང་ཉིད་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་མི་སྲིད་བཅས་དོན་ཚན་གསུམ་གྱི་སྒོ་ནས་བཀྲལ་འདུག། ༢༠༠༦ ཟླ་༨ ནང་། ཀྲུང་དབྱང་ཕྱི་དོན་ཚོགས་འདུའི་སྟེང་། ཞི་བའི་འབུར་ལངས་ཀྱི་ཚབ་ཏུ་ཞི་བའི་འཕེལ་རྒྱས་འབྲི་དགོས་པའི་གྲོས་ཆོད་བཞག དེ་ལྟར་སྒྱུར་བཅོས་གཏོང་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཐད་རྒྱ་ནག་ཕྱི་འབྲེལ་སློབ་གླིང་གི་སློབ་དཔོན་ཆེ་མོ་གུང་ཧྲའོ་ཕིན་གྱིས། འབུར་ལངས་ཞེས་པའི་ཚིག་འདི་དུས་ཡུན་ཐུང་ངུའི་ནང་སྟོབས་ཤུགས་ཧོབ་ཀྱིས་རྒྱས་པའི་དོན་ཡིན་སྟབས། ཏིན་ཞའོ་ཕིན་གྱི་ཐེམ་པ་རིམ་བརྒྱུད་ཀྱི་བཅོས་བསྒྱུར་གྱི་གཞུང་ལུགས་དང་མི་མཐུན་པའི་འགྲེལ་བརྗོད་བྱས་ཡོད། “འཆམ་མཐུན་འཛམ་གླིང་”ཞེས་པ་འདི་ཧུའུ་ཅིན་ཐའོ་ཡིས་༢༠༠༥ ལོའི་ཟླ་༩ ནང་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་ལོ་དྲུག་ཅུ་འཁོར་བའི་ཚོགས་ཆེན་གྱི་གཏམ་བཤད་དུ་ཐོན་ཡོད་ལ། ༢༠༠༦ ཟླ་༤ ནང་ཡེལ་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་གི་གཏམ་བཤད་དང་། ༢༠༠༦ ཟླ་༦ ནང་འཚོགས་པའི་ཧྲང་ཧེ་མཉམ་འབྲེལ་སྒྲིག་འཛུགས་(sCo)ཀྱི་ཚོགས་ཐོག་ཏུ་འགྲེལ་བཤད་བྱས་ཡོད། དཔྱད་བརྗོད་པ་ཚོས། ཤོད་སྟངས་འདི་ཨ་རིས་སྣེ་འཁྲིད་པའི་རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་སྟངས་ལ་ཁ་གཏད་དུ་ལངས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། རྒྱ་ནག་གིས་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་གི་གནད་དོན་ཐེ་བའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ལྟ་གྲུབ་ལ་རྒྱབ་ཀྱིས་ཕྱོགས་ཏེ། ་ནང་སྲིད་ལ་ཐེ་གཏོགས་མི་ཆོག་པའི་ཁྲིམས་ཚིག་འདི་གཙུག་ཏུ་བཀུར་ཞིང་། རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོས་རང་ཉིད་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་མདུན་ལམ་ འདེམས་དགོས་པའི་བསམ་ཚུལ་བསྟན་པས། བྱང་ཀོ་རི་ཡ་དང༌། སུའུ་ཌན། ཧ་སག་སི་ཐན།